Haftanın günleri, binlerce yıl öncesine dayanan kökenleri ve kültürel etkileri olan isimler taşır. Haftanın yedi gün olarak düzenlenmesi ve bu günlere verilen isimler, astronomik gözlemler, mitoloji ve farklı kültürel etkilerle şekillenmiştir. Bu makalede, haftanın günlerinin isimlerinin nasıl ortaya çıktığını ve bu isimlerin ardındaki tarihi ve kültürel kökenleri inceleyeceğiz.
İçindekiler
1. Haftanın Yedi Günü Neden Var?
Haftanın yedi gün olarak düzenlenmesi, eski uygarlıkların gökyüzü gözlemlerine dayanır. Babilliler, MÖ 6. yüzyılda, yedi gezegenin varlığını kabul etmişlerdir. Bu gezegenler, Güneş, Ay, Mars, Merkür, Jüpiter, Venüs ve Satürn olarak adlandırılmıştır. Babilliler bu yedi gök cismi üzerine bir hafta düzenlemişlerdir. Bu yedi gezegenin isimleri daha sonra, özellikle Roma İmparatorluğu’nun etkisiyle, haftanın günlerine verilmiştir.
2. Haftanın Günlerinin İsimleri ve Kökenleri
Haftanın günleri, farklı dillerde ve kültürlerde çeşitlilik gösterse de, genel olarak aynı astronomik ve mitolojik kökenlere dayanır. Latince, İngilizce ve Türkçede günlerin isimleri, bu tarihsel kökleri gösteren farklı yansımalar içerir. Aşağıda bu isimlerin kökenleri detaylıca incelenmiştir.
a. Pazar (Sunday)
- Kökeni: Güneş Günü
- Latince: Dies Solis (Güneş’in günü)
- İngilizce: Sunday (Sun: Güneş)
Pazar, antik dönemlerde Güneş’e adanmış bir gündür. Roma kültüründe Güneş, ışık ve yaşamın sembolü olarak görülürdü. Hristiyanlıkta ise Pazar, İsa’nın dirilişini kutlamak amacıyla kutsal gün olarak kabul edilir.
b. Pazartesi (Monday)
- Kökeni: Ay Günü
- Latince: Dies Lunae (Ay’ın günü)
- İngilizce: Monday (Moon: Ay)
Pazartesi, Ay’a adanmıştır. Eski Roma ve Yunan kültürlerinde Ay, dişil bir güç olarak kabul edilirdi ve Ay tanrıçası Luna (Yunanca’da Selene) ile ilişkilendirilirdi. Ay’ın döngüleri, özellikle tarım ve denizcilik açısından önemli olduğu için bu gün kutsal kabul edilmiştir.
c. Salı (Tuesday)
- Kökeni: Mars Günü
- Latince: Dies Martis (Mars’ın günü)
- İngilizce: Tuesday (Norse tanrısı Tiw’e dayalı)
Salı günü, savaş tanrısı Mars’a adanmıştır. Mars, Roma mitolojisinde savaşın ve gücün tanrısıydı. İngilizce’deki Tuesday ismi ise İskandinav mitolojisindeki savaş tanrısı Tiw’den gelir. Bu da, Roma’nın etkisinin İskandinavya ve İngiltere’ye taşınmasından kaynaklanır.
d. Çarşamba (Wednesday)
- Kökeni: Merkür Günü
- Latince: Dies Mercurii (Merkür’ün günü)
- İngilizce: Wednesday (Norse tanrısı Odin/Woden’e dayalı)
Çarşamba, Roma tanrısı Merkür’e adanmıştır. Merkür, ticaretin, iletişimin ve hareketin tanrısı olarak bilinir. İngilizce’deki Wednesday ismi, İskandinav mitolojisindeki baş tanrı Odin’e dayanır (Woden’s day).
e. Perşembe (Thursday)
- Kökeni: Jüpiter Günü
- Latince: Dies Jovis (Jüpiter’in günü)
- İngilizce: Thursday (Norse tanrısı Thor’a dayalı)
Perşembe, Roma mitolojisindeki en güçlü tanrı olan Jüpiter’e adanmıştır. Jüpiter, gökyüzü ve fırtınaların tanrısıdır. İngilizce’deki Thursday, İskandinav mitolojisindeki şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Thor’dan gelmektedir.
f. Cuma (Friday)
- Kökeni: Venüs Günü
- Latince: Dies Veneris (Venüs’ün günü)
- İngilizce: Friday (Norse tanrıçası Frigg’e dayalı)
Cuma, aşk ve güzellik tanrıçası Venüs’e adanmıştır. Venüs, Roma mitolojisinde aşk, güzellik ve doğurganlıkla ilişkilendirilmiştir. İngilizce’deki Friday ismi, İskandinav mitolojisindeki tanrıça Frigg’den gelir; Frigg, aşk ve evlilikle bağlantılı bir tanrıçadır.
g. Cumartesi (Saturday)
- Kökeni: Satürn Günü
- Latince: Dies Saturni (Satürn’ün günü)
- İngilizce: Saturday (Satürn’den gelmektedir)
Cumartesi, Roma’nın tarım tanrısı olan Satürn’e adanmıştır. Satürn, tarımın, hasadın ve zamanın tanrısıydı. Cumartesi, bu tanrıya saygı göstermek amacıyla bu isimle anılmıştır. Hristiyanlık öncesi kültürlerde de Cumartesi, dinlenme ve hasat kutlamaları için bir gün olarak kabul edilmiştir.
3. Farklı Kültürlerde Haftanın Günlerinin İsimleri
Haftanın günlerinin isimleri, her kültürün kendi mitolojisine ve inanç sistemine göre şekillense de, birçok kültürde ortak temalar ve benzerlikler görülür. Örneğin, Latin kökenli dillerde haftanın günleri, Roma tanrılarının isimlerini taşırken, İskandinavya’da bu isimler yerel tanrılarla değiştirilmiştir.
İngilizce Gün İsimleri ve Mitolojik Kökenleri:
- Sunday: Sun’s day (Güneş)
- Monday: Moon’s day (Ay)
- Tuesday: Tiw’s day (Mars)
- Wednesday: Woden’s day (Merkür)
- Thursday: Thor’s day (Jüpiter)
- Friday: Frigg’s day (Venüs)
- Saturday: Saturn’s day (Satürn)
Türkçe Gün İsimleri:
Türkçede gün isimleri, Roma mitolojisi ya da diğer eski tanrılarla bağlantılı değildir. Türkçedeki gün adları daha çok Farsça ve Arapça etkisiyle şekillenmiştir:
- Pazar: Farsça “bazar” yani “pazar yeri” anlamından gelir.
- Pazartesi: Pazar’dan sonra gelen gün.
- Salı: Farsça kökenli, üçüncü gün anlamına gelir.
- Çarşamba: Farsça “çarşamba” kelimesinden türemiştir ve “dördüncü gün” anlamına gelir.
- Perşembe: Farsça “penç-şenbe” kelimesinden türetilmiştir ve “beşinci gün” anlamına gelir.
- Cuma: Arapça kökenli olup “toplanma günü” anlamına gelir.
- Cumartesi: “Cuma ertesi” yani Cuma’dan sonra gelen gün.
4. Haftanın Günleri ve Dinler
Haftanın yedi gün olması ve bazı günlerin dinler açısından kutsal kabul edilmesi, eski kültürlerin bu sayı sistemine verdiği önemi de gösterir. Yahudilikte Şabat (Cumartesi) günü kutsaldır ve dinlenme günüdür. Hristiyanlıkta Pazar günü İsa’nın dirilişini kutlamak amacıyla kutsaldır. İslam’da ise Cuma günü toplu ibadet günü olarak kabul edilir ve bu nedenle özel bir öneme sahiptir.
5. Sonuç
Haftanın günlerinin isimleri, eski medeniyetlerin astronomik gözlemleri, mitolojik inançları ve günlük yaşamlarının bir yansımasıdır. Güneş, Ay ve diğer gezegenlerin isimleri üzerine kurulan bu sistem, yüzyıllar boyunca farklı kültürler ve diller arasında aktarılmış ve bugün bile günlük yaşamımızda varlığını sürdürmektedir.
